کتاب دیگری که در مورد محصولات کشاورزی در گیلان خواندم، کتاب کشاورزی در گیلان تالیف طاهر طاهری از نشر ایلیا بود. این کتاب در مورد دو محصول برنج و چای است اما جلد دیگری از این کتاب وجود دارد که در مورد دیگر محصولات کشاورزی در گیلان مانند گندم، ابریشم، زیتون، توتون، بادام زمینی و نیشکر است. 

متن زیر از خود کتاب آورده شده است.
تنوع آب و خاک و قدمت تاریخ کشاورزی در گیلان، موجب گوناگونی تولیدات کشاورزی شده و تکثر و غنای فرهنگی را در پی داشته است. فرهنگ عامیانه کشاورزی یکی از مهمترین بخش‌های فرهنگ و تاریخ اجتماعی گیلان است که علاوه بر فنون کشاورزی ما را با فرهنگ و نسل های گذشته آشنا می کند.

کتاب پیش رو، متن فشرده‌ای است از فرهنگ عامیانه‌ی کشاورزی در گیلان که حاصل پژوهش‌های میدانی و تحقیق در متون پژوهندگان دیگر است. این اثر به شیوه‌های سنتی کاشت، داشت و برداشت، ابزارها، آداب و رسوم، باورهای عامیانه و آواها و نواهای رایج در مورد دو محصول مهم شالیزارها و باغ‌های گیلان، یعنی برنج و چای می‌پردازد و رفتارها و کنش‌های انسانی را در مراحل کاشت، داشت و برداشت این محصول در فصل‌های جداگانه معرفی می‌کند.

میر احمد سید فخری نژاد معروف به شیون فومنی یکی از شاعران نامدار گیلانی است که اشعار زیادی به زبان های گیلکی و فارسی دارد. شنیدن روایت زیبای این شاعر گرانقدر در مورد غذاها و سفره گیلانی خالی از لطف نیست.

در مورد چای که مطالعه می‌کردم به نکات جالبی برخوردم. اول فکر می‌کردم چای همراه کاشف السلطنه وارد ایران شده و قبل آن چای نبوده است. کاشف السلطنه همان شخصی است که داستان معروف وارد کردن بذر چای با عصا به ایران توسط ایشان در عرف مطرح می‌شود. اما مطالعات و پژوهش‌هایی که درباره چای در ایران انجام شده است چیزهای دیگری را می‌گوید.
با استناد به برخی از منابع قدیمی می‌توان گفت که چای از دوران‌های خیلی قبل‌تری، بیشتر از 1000 سال قبل از راه مرزهای غربی و شمال غربی چین به خصوص از سرزمین ختا (ختن) وارد ایران شده است. تا دو سه قرن پیش در ایران چای را با نام چای ختایی می‌شناختند.
نکته جالبی که در مورد چای وجود دارد، در ایران چای روند متفاوتی مانند آنچه که در جهان وجود داشته است طی کرده است و کاربردهای متفاوتی داشته است. چای وقتی وارد ایران می‌شود تا اواخر قرن دهم کاربرد دارویی داشته است و تقریبا از اوایل قرن یازدهم به بعد (دوره صفوی) تا قرن سیزدهم (دوره قاجار در زمان ناصرالدین شاه) در مصرف آن تحول ایجاد می‌شود و تبدیل به یک نوشیدنی آرام بخش و تفریحی می‌شود.
این موضوع که ایرانیان چای را ابتدا به عنوان یک ماده دارویی می‌شناختند در کتاب‌های پزشکی و داروشناسی که به آنها قرابادین می‌گفتند ذکر شده است و گواهی است بر این موضوع که چای از سال‌های خیلی قبل‌تری در ایران وجود داشته است.
آدام اولئاریوس سفیر آلمان در ایران در زمان شاه صفی (1038 – 1053) مطالبی را در سفرنامه‌اش درباره چای در آن زمان مطرح می‌کند. اولئاریوس سه گونه مکان تفریحی متفاوت در اصفهان آن زمان شامل میخانه، قهوه‌خانه و چای ختایی‌خانه را معرفی می‌کند که هریک فضا و مشتریان خاص خودشان را داشتند. اولئاریوس درباره چای ختایی خانه می نویسد:
« در چای ختایی‌خانه، آب داغ ناشناخته‌ای می نوشند، از این نوشیدنی بسیار مصرف می‌شود. در ضمن نوشیدن چای به بازی تخته نرد و شطرنج نیز مشغولند.»
در جای دیگری از سفرنامه‌اش می گوید:
« در میدان اصفهان چایخانه چینی هم وجود دارد. در اینجا و همچنین مکان‌های دیگر، آب سیاه رنگ داغی می‌نوشند که از پختن گیاهی که تاتارهای ازبک از چین می‌آورند، بدست می‌آید. چای عبارت است از برگ‌های بلند نوک تیز که وقتی خشک است سیاه و لوله شده به نظر می‌آید. ایرانی‌ها چای را در آب زلال و تمیز دم می‌کنند.»
بنابراین از این نوشته‌ها می‌توان فهمید که چای در آن زمان از چین و راه شمال و شرق و در واقع راه جاده ابریشم به ایران وارد می‌شده و هنوز نام چای ختایی بر خود داشته است.
منبع: کتاب چای در ایران، محمد میرشکرایی، نشر گیلکان

در قدیم بازارها نقش‌های متفاوتی را در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی ایفا می‌کردند. حضور افراد در این بازارها صرفا جنبه اقتصادی و درآمدی نداشته است، بلکه برای تعاملات اجتماعی، دیدن آشنایان و کارهای دیگری هم می‌آمدند و یکی از دلیل‌هایی که افراد حتی با مقدار کمی محصول برای فروش در این بازارها حضور پیدا می‌کردند، همین است.

این بازارها کارکردهای جالب دیگری هم داشتند، به عنوان مثال در قدیم زنان با دختران جوان‌شان با لباس‌های زیبایی که می‌پوشیدند به این بازارها می‌آمدند تا شاید همسری برای دختران‌شان پیدا شود. بندبازی، مارگیری، شعبده‌بازی، پرده خوانی، کشتی محلی، معرکه گیری، درویش خوانی و … از دیگر برنامه‌هایی بود که قدیم در حاشیه این بازارها انجام می‌شد و به جذابیت‌های آنها می‌افزودند. حضور زنان با لباس‌های محلی خوش رنگ و دارای رنگ‌های متفاوت باعث زیباتر شدن هرچه بیشتر این بازارها می‌شدند. نحوه چانه زدن، آواز خواندن فروشندگان، بده بستان‌ها که در هنگام فروش محصول‌ها اتفاق می‌افتد، دیدنی است.

به عبارتی دیگر این بازارها نقش تفریحی هم داشته‌اند و مکانی بوده است که مردم برای گذراندن اوقات فراغت شان به آنها مراجعه می‌کردند و دیدن دختران و پسرانی هم که با هم نامزد کرده بودند در آنجا اتفاق می‌افتاد. دعوت نامه‌های عروسی که باید به نقاط دیگر می‌رفت و بدست اقوام می‌رسید، در بازار به شخص معتمدی داده می‌شد تا آن فرد آنها را به مقصد برساند.

یکی از دلایلی که باعث شکل گرفتن و رونق گرفتن این بازارها در قدیم شده بود، نبود راه‌های مناسب بین شهری و روستایی بود تا آنجا مردم ترجیح می‌دادند نیازهاشون را از این بازارها تامین کنند. بازارهای دوره‌ای گیلان جنبه‌های مختلفی دارند که همه آنها را در این نوشته نمیشه گفت.

معمولا در سفرهام به کشورهای دیگر سعی می‌کنم بازار‌های محلی آنها را ببینم. از بازارهای محلی کشورهای ترکیه، مراکش و تایلند دیدن کردم و لذت بردم. به نظر می‌رسد در این بازارها به نحوه چیدمان، تنوع رنگی، لباس‌های محلی و در کل توجه به جزئیات مربوط به فرهنگ آن کشور توجه شده است و همین باعث جذابیت آنها شده است. بازارهای هفتگی گیلان می‌تواند به یکی از جذابیت های گردشگری و درآمدی تبدیل شود، به عنوان مثال در کشور تایلند بازارهای محلی روی آب وجود دارند مردم از کشورهای مختلف برای دیدن آنها می‌روند و هزینه قابل توجهی را می‌پردازند.
امیدوارم در آینده برای حفظ این بازارها توجه بیشتری شود.
برای نوشتن این پست از کتاب بازارهای هفتگی گیلان نوشته محمد بشرا از نشر ایلیا بهره بردم.