کتاب چای در ایران، محمد میرشکرایی، نشر گیلکان

چای در دو بعد تولید و مصرف دارای جایگاه فرهنگی و مطالعه مردم شناختی است و به ویژه در بعد مصرف اهمیت فرهنگی بیشتری دارد. چای اگرچه نوشیدنی بومی سرزمین ما نیست؛ اما طی مدت کوتاهی که از مصرف آن در ایران می‌گذرد، به صورت یکی از اقلام مهم مصرفی مردم در آمده است و در همه جا، در خانه، در محل کار، در مراسم و نیز در میان طبقات و قشرهای مختلف رواج دارد. حتی در مواردی وارد ضرب المثل‌ها و دیگر صورت‌های ادب عامه شده و با آداب و رفتارهای خاص سنتی همراه گشته است. به بیان دیگر جایگاه یک نوشیدنی سنتی را پیدا کرده است و جای نوشیدنی‌های نظیر خود را که پیش از آن معمول بوده است گرفته است.

در این کتاب، پیشینه تاریخی ورود چای به ایران، شیوه‌ها، موارد مصرف، تاریخچه و چگونگی کشت و تولید و به طور کلی جایگاه فرهنگی چای و اشیا و ابزارها و وسایل مربوط به مراحل مختلف کشت و برداشت تا مصرف آن مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین این کتاب نگاهی دارد به چگونگی پیدایش و رواج چای در مناطق مختلف جهان.

در بخش دیگری از کتاب آمده است، تحقیق را از گیلان آغاز کردیم و از کار جمعی چیدن چای. با چایکاران در مراحل مختلف فعالیت‌هایشان همراه شدیم، پای صحبت‌شان نشستیم، از شیوه‌های پیشین تا راه و روش‌های امروزین را در کشت، داشت، برداشت، مراحل آماده‌سازی تا تبدیل آن به چای قابل مصرف، جویا شدیم. وسایل قدیمی تولید را در خانه‌ها و در باغات چای سراغ گرفتیم. مراحل تحول و پیشرفت کار را از زبان تجربه اندوختگان و کهنسالان شنیدیم.
در خانه و قهوه‌خانه، در دکان و بازار، سرکشتگاه زارع و همراه آبیار و چوپان، در رسم‌های کار و آیین‌های جشن و سوگ، در دیدارهای خانوادگی، در بازار هفتگی و در همه و همه جا روش‌های تهیه و نوشیدن چای را دیدیم و گفتنی‌ها را در این باره و خاطره‌های را از زبان پیرمردان و پیرزنان شنیدیم. و به همین گونه در مناطق گوناگون کشور. همزمان با این مراحل به مطالعه کتابخانه‌ای و بررسی اسناد مکتوب، اعم از مقاله‌ها و نوشته‌های زمان حاضر تا سفرنامه‌های جهانگردان و متون کهن فارسی و غیره را بررسی کردیم. چنان کردیم و همین شد که اکنون پیش روی شما است و بی تردید گفته‌ها و ناگفته‌ها و جامانده‌ها بسیار است.